Theoretisch deel: Cognitief zwak functioneren

In het kort

In het theoretisch deel beschrijven we onder meer de typische cognitieve ontwikkeling van baby tot adolescent, waar weliswaar nog heel wat variatie in bestaat.

Daarna komt de ontwikkeling van adaptieve vaardigheden aan bod. Bij adaptatievermogen gaat het om het spontaan en flexibel kunnen toepassen van vaardigheden wanneer de situatie daarom vraagt. Daarbij komen vaardigheden uit verschillende functioneringsgebieden samen. Centraal bij adaptief gedrag is de mogelijkheid om de vaardigheden in te zetten onder stresserende omstandigheden, bijvoorbeeld wanneer emoties een verstorende rol spelen, er sprake is van tegenstrijdige informatie of eigen vermoeidheid gaat opspelen. De ontwikkeling van adaptieve vaardigheden is niet los te koppelen van de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden.

Sommige kinderen ervaren problemen bij het verwerven van adaptieve en cognitieve vaardigheden. Ze hebben bepaalde vaardigheden pas later onder de knie of verwerven ze slechts gedeeltelijk tot niet. Het is van belang om het functioneren van kinderen binnen hun context dynamisch te bekijken en doorheen de tijd regelmatig te evalueren. Als de problemen in de ontwikkeling vooral afstemmingsproblemen zijn, kunnen de cognitieve en adaptieve problemen verminderen of verdwijnen. Er zijn echter ook kinderen waarbij de achterstand tegenover leeftijdsgenoten enkel vergroot. Bij deze kinderen kan sprake zijn van een verstandelijke beperking.

Daarna gaan we in op het onderscheid tussen een dimensionele en een categoriale classificatie bij cognitief zwak functioneren. Beide vormen van classificatie vullen elkaar aan. Een classificatie start doorgaans dimensioneel met het clusteren van het ruime functioneren van een leerling aan de hand van ICF-CY. Indien relevant voor het verdere diagnostisch traject kan men categoriaal verdergaan en bepalen of de problematiek voldoet aan de criteria van verstandelijke beperking en eventueel wat de ernst is van de beperking. Omgekeerd kan er ook, bijvoorbeeld na het stellen van de diagnose verstandelijke beperking door een externe dienst, gebruik gemaakt worden van ICF-CY om het functioneren in kaart te brengen.

Om de oorzaak van een verstandelijke beperking vast te stellen dient men aandacht te hebben voor zowel biomedische, gedragsmatige, sociale als educatieve risicofactoren. Het voldoen aan de criteria voor verstandelijke beperking is doorgaans een weerspiegeling van de aanwezigheid van verschillende risicofactoren die interageren over de tijd.

Als laatste onderdeel bespreken we positieve aspecten en ondersteunende factoren. Tekorten in bepaalde vaardigheidsdomeinen gaan vaak gepaard met sterktes in andere domeinen. Die sterktes zien en benutten binnen opvoeding en onderwijs is ook voor kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking essentieel. Een goede kwaliteit van leven bij leerlingen met een verstandelijke beperking kan best nagestreefd worden door een individueel bepaalde combinatie van het aanleren van relevante vaardigheden én het bieden van de noodzakelijke ondersteuning. Net als hun leeftijdsgenoten zonder verstandelijke beperking, moeten ook leerlingen met een verstandelijke beperking eigen keuzes kunnen maken en betekenisvolle en ondersteunende relaties hebben in hun dagelijkse leefomgeving.

Opbouw theoretisch deel

1.       Relevante ontwikkelingsaspecten en verschijningsvorm

• Ontwikkeling van cognitieve vaardigheden
  • Baby- en peutertijd
  • Kleuterperiode
  • Lagere schooltijd
  • Adolescentie
• Ontwikkeling adaptieve vaardigheden
• Mogelijke problemen in de ontwikkeling van adaptieve en cognitieve vaardigheden
• Verschijningsvorm verstandelijke beperking
  • Cognitief functioneren
  • Sociaal-emotioneel functioneren
  • Adaptief functioneren
  • Andere functioneringsproblemen en classificaties

2.         Definities en begrippen

• Intelligentie
• Cognitieve vaardigheden
• Adaptief gedrag
• Globale ontwikkelingsachterstand
• Verstandelijke beperking
• Klinisch oordeel

3.         Classificatie

• Dimensionele classificatie
  • Functies en anatomische eigenschappen
  • Activiteiten
  • Participatie
  • Persoonlijke factoren
  • Externe factoren
• Categoriale classificatie
  • Criteria verstandelijke beperking
  • Ernstbepaling verstandelijke beperking
  • Comorbiditeit en differentiaaldiagnostiek
  • Prevalentie
  • Prognose

4.       Etiologie

• Categorieën van factoren
• Tijdstip van voorkomen

5.       Positieve aspecten en ondersteunende factoren

• bij de leerling zelf
• in de omgeving

Klik hier voor de volledige tekst van het theoretisch deel bij het protocol Cognitief zwak functioneren.

Klik op een fase om te navigeren door het zorgcontinuüm.

Aan de slag

• Afbeelding CHC-model

Leer bij

• Kennisclip Mindset
• Kennisclip cognitief functioneren
• Kennisclip klinisch oordeel
• Bijlage Cognitieve ontwikkelingstheorieën
• Bijlage Modellen van begaafdheid
• Ontwikkeling van cognitieve vaardigheden

Nog meer weten

• Bijlage Multidimensioneel model verstandelijke beperking AAIDD
• Voor een overzichtelijk schema van Ontwikkelingsaspecten en Omgevingsinteractie kan je ook een kijkje nemen op de website van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid.