Toetsstenen Faire Diagnostiek
Deze tekst is ontwikkeld door de netoverstijgende werkgroep Faire Diagnostiek
In het kort
Het belang van faire diagnostiek bij kansengroepen wordt steeds meer erkend en besproken, zowel in de praktijk als in de wetenschappelijke wereld. Faire diagnostiek verwijst naar het doorlopen van een zorgvuldig en kwaliteitsvol diagnostisch proces bij kansengroepen, waarbij belangrijke kenmerken centraal staan, zoals het opbouwen van een vertrouwensrelatie, zich bewust zijn van het eigen referentiekader, het beslissingsrecht van de cliënt respecteren…
Bij het doorlopen van het diagnostisch proces bij kansengroepen is het essentieel om rekening te houden met specifieke factoren die de meting kunnen beïnvloeden (bias of vertekening), evenals met belangrijke contextfactoren zoals een lage sociaal-economische status, meertaligheid, migratieachtergrond en vluchtverhaal. Het is immers van belang om een foutieve inschatting, een cultuurgebonden interpretatie of te weinig genuanceerde conclusie te vermijden.
Een kwaliteitsvol diagnostisch proces houdt rekening met de toetsstenen van faire diagnostiek. Het is vanzelfsprekend dat deze aandachtspunten van toepassing zijn op alle cliënten. Naast het rekening houden met deze aanbevelingen is divers-sensitief handelen belangrijk voor een kwaliteitsvolle diagnostiek. Divers-sensitiviteit vertrekt vanuit vijf handelingsprincipes:
- Open, respectvolle, nabije en uitnodigende basishouding.
- Samenwerking en dialoog staan centraal, waarbij probleemdefiniëring en oplossingsstrategieën met iedereen samen vorm krijgen.
- Krachtgerichte kijk op cliënten en diversiteit die aandacht heeft voor competenties, mogelijkheden en inspanning en het zoveel mogelijk benutten van talenten.
- Vaardigheid in (interculturele) communicatie zoals cultuursensitiviteit en krachtgericht omgaan met taaldiversiteit.
- Kritische houding tegenover bestaande machtsverschillen in de samenleving. Divers-sensitief handelen gaat uit van het samen vormgeven (co-creatie) en het bevorderen van gelijke kansen.
Door die manier van werken kan de diagnosticus expliciet inzetten op gelijke kansen voor iedereen, vooral voor de meest kwetsbare cliënten. Binnen de Toetsstenen Faire Diagnostiek kijken we breed naar diagnostiek en de diagnosticus. Diagnostiek zien we als een proces van gericht informatie verzamelen en analyseren, met als doel een beslissing te kunnen nemen over de in te zetten aanpak of interventie. We beschouwen elke professional, uit verschillende sectoren en van verschillende disciplines, die alleen of samen met collega’s een diagnostisch proces loopt, als een diagnosticus.
De toetsstenen zijn niet alleen een kader voor reflectie over de procedure en de inhoud van het diagnostisch handelen, maar ook een kader voor kwaliteitsbewaking. Hoewel de toetsstenen voor elke cliënt relevant zijn, zijn ze bijzonder belangrijk voor kansengroepen om gelijke kansen te bevorderen.
De pdf-versie van de Toetsstenen Faire Diagnostiek vind je hier.
De toetsstenen faire diagnostiek uitgelicht
De toetsstenen faire diagnostiek (FD) vormen de basis van kwaliteitsvolle diagnostiek bij kansengroepen en kennen hun uitwerking binnen de fasen van het handelingsgericht diagnostisch traject (HGD-traject). Ze zijn van toepassing op alle cliënten, maar hebben bij kansengroepen een grotere impact. Het is dus cruciaal dat je er net bij deze doelgroep extra aandacht voor hebt.
De beknopte toelichting bij de toetsstenen faire diagnostiek volgt grotendeels de opbouw van het diagnostisch traject. De toetsstenen FD5, FD6 en FD7 zijn specifiek gericht op de onderzoeksfase. De andere zijn altijd relevant in alle contacten met en begeleidingen van cliënten uit kansengroepen.
FD 1 Een vertrouwensrelatie creëren
- Verbinding maken met de cliënt en zijn context
- Transparant en eerlijk informeren over het komende traject
- Rekening houden met psychologische afstand en weerstand
- Steunfiguren, ervaringsdeskundigen en tolken inschakelen waar nodig
FD 2 Voldoende informatie verzamelen
- Breed kijken: informatie verzamelen over de cliënt én zijn context
- Rekening houden met zowel positieve als negatieve aspecten, beschermende/ondersteunende en belemmerende factoren
- Extra aandacht hebben voor gegevens over kansarmoede, SES, migratie, etniciteit
FD 3 Een positief kader opbouwen
- Meehelpen om een positief kader op te bouwen waarbinnen de cliënt, de thuis-/leefcontext, de school-/werkcontext en externe organisaties elkaar als gelijkwaardige partner zien
- Voortdurend afstemmingsproces tussen de cliënt en alle betrokkenen, met het welzijn van de cliënt als enige doel
- De zorgen van en voor alle betrokkenen transparant omschrijven
- De cliënt blijft eigenaar van de vraag
FD 4 Inschatting niet laten beïnvloeden door waarden en (voor-)oordelen
- Basishouding: divers-sensitief werken
- Elke cliënt heeft recht op een gelijkwaardige inzet van elke betrokken professional
- Bewust zijn van het eigen referentiekader (attitude, overtuigingen en verwachtingen)
- Actief bevragen van het referentiekader van het cliëntsysteem en de school- en werkcontext
- Alle referentiekaders van de betrokkenen meenemen in het hele proces
FD 5 Breed onderzoeken
- Rekening houden met zowel cliëntkenmerken als contextfactoren
- De cliënt breed onderzoeken: meer dan enkel cognitieve vaardigheden en adaptief gedrag, maar ook motivatie, persoonlijkheid, sociaal-emotionele factoren, …
- Een brede waaier aan onderzoeksmethoden en -instrumenten gebruiken
- Naast het resultaat, ook het proces bekijken
- Blijven zoeken naar positieve krachten
FD 6 Storende factoren voorkomen
- Met zorg de juiste instrumenten en methodieken kiezen en nagaan of ze geschikt zijn voor de cliënt in kwestie
- Zich bewust blijven van het feit dat geen enkele test cultuurvrij is, net zoals dat ook geldt voor de diagnosticus zelf
- Deskundig gebruik maken van diagnostische instrumenten
- Rekening houden met mogelijke storende factoren (vertekening), zoals onvoldoende motivatie, taalvaardigheid, cultuurvertrouwdheid of testvaardigheid
- Waar mogelijk gebruik maken van doelgroepspecifieke normen
- De evolutie en de leerbaarheid in kaart brengen
FD 7 Juist interpreteren
- Zich ook hier bewust blijven van het feit dat geen enkele test cultuurvrij is, en dat dit ook geldt voor de diagnosticus zelf
- Rekening houden met mogelijke vertekening (bias) bij de interpretatie van de gegevens, met aandacht voor de invloed van taal, cultuur en kansarmoede
- Niet voortgaan op één testmoment, maar vooruitgang of leerbaarheid nagaan door hertesting
- Onderscheid maken tussen het momenteel bereikte prestatieniveau en de (intellectuele) mogelijkheden van de cliënt
FD 8 Gepast indiceren
- Zich bewust zijn dat eenzelfde verschijnsel een andere oorzaak kan hebben en dat eenzelfde oorzaak soms kan leiden tot een ander verschijnsel. Daardoor kan in beide situaties een heel andere aanpak nodig zijn
- Rekening houden met aspecten van kansarmoede en meertaligheid in de aanpak van leer- en ontwikkelingsproblemen
- Indicering afstemmen op de haalbaarheid voor en de veranderbaarheid van de context
FD 9 Respectvol adviseren
- Open, transparant en respectvol adviseren
- Communiceren in een verstaanbare, toegankelijke taal
- Zorgen voor afstemming op de mogelijkheden en context van de cliënt
- Eerlijk informatie geven over de impact van beslissingen
- Respect hebben voor de beslissingsbevoegdheid van de cliënt
- Samenwerken met steunfiguren, ervaringsdeskundigen en tolken waar nodig (en zorgen voor voldoende vertrouwen tussen alle betrokkenen)
FD 10 Geloven in de veranderbaarheid
- Spaarzaam zijn met het vermelden van cijfers of algemene categorieën, maar (betrouwbaarheids)intervallen en concrete voorbeelden gebruiken
- Geloven in veranderbaarheid en deze evolutie ook blijven opvolgen
- Interventies afstemmen op de mogelijkheden en context van de cliënt
- De school- en werkcontext actief aanzetten om preventieve acties en interventies uit te voeren
Faire diagnostiek binnen het HGD-traject
Voor de concrete toepassing van de toetsstenen binnen het diagnotisch proces, verbinden we ze met de deelfasen van handelingsgerichte diagnostiek (HGD), zoals beschreven in Algemene Intersectorale Richtlijn Diagnostiek – Leidraad voor een kwaliteitsvolle diagnostische praktijk. Specifiek voor diagnostiek binnen het onderwijs, verwijzen we naar het Algemeen Diagnostisch Protocol en de Specifieke Diagnostische Protocollen van Prodia.
Alle toetsstenen zijn in elke fase in mindere of meerdere mate relevant. We lichten er telkens diegene uit die bijzondere aandacht verdienen. Daardoor komen ze in de tekst niet in een vaste volgorde aan bod.
Het HGD-traject bestaat uit volgende fasen:
Aan de slag
- Bladwijzer Toetsstenen Faire Diagnostiek
Leer bij
- Kennisclips:
Nog meer weten
- Dejonghe, C., Rummens, N., & Van den Mooter, M. (2019). Diagnostiek van cognitieve vaardigheden: een toepassing bij een Syrisch vluchtelingenmeisje. Caleidoscoop, 31(2), 8-17.
- Vereecke, M., Wouters, O., Art, T., & Winkler, D. (2024) Richtlijnen diverssensitieve diagnostiek, Project CultuurSensitieve zorg bij personen met een handicap, Dienst Ondersteuningplan Vlaams-Brabant en Brussel.
Inhoudsopgave
Vind sneller de inhoud waarin u geïnteresseerd bent op deze pagina: